افزودنی های خوراک دام و طیور را بیشتر بشناسیم

 با گسترش روز افزون جمعیت بشر، نیاز به تامین غذا نیز بیشتر شده است. درحالی که امروزه روشهای سنتی کشاورزی و دامداری نمی تواند جوابگوی تامین غذای بشر باشد. در حوزه دامپروری، پرورش حیوانات از حالت مزرعه کم تراکم به دامداریهای متراکم و صنعتی تبدیل شده است. علاوه بر این اصلاح نژاد حیوانات سرعت رشد و تولید آنها را نیز افزایش داده است و خوراکهای با حجم زیاد و تراکم کم مواد مغذی جوابگوی نیاز آنها نمی باشد. بنابراین علاوه بر استفاده از محصولات کشاورزی به عنوان علوفه و خوراک اصلی دام، از مکملها و افزودنی های صنعتی(طبیعی یا مصنوعی) نیز در خوراک دام و طیور استفاده میشود. در این مطلب سعی می شود به طور خلاصه مکمل و افزودنی های خوراک دام و طیور که بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند، معرفی شود.

معرفی انواع افزودنی های خوراک دام و طیور:

• آنزیم‌ها (کاتالیزورهای هضم مواد خوراکی)
• پروبیوتیک‌ها (میکروب‌های مفید)
• پری‌بیوتیک‌ها (الیگوساکاریدها) و سیمبیوتیک‌ها (مخلوطی از پرو و پری‌بیوتیک)
• اسیدی‌فایرها (اسیدی کنندها)
• فیتوبیوتیک‌ها و طعم‌دهنده‌ها (داروهای گیاهی)
• ضدعفونی‌کننده‌ها (حذف ویروسها و باکتریهای مضر)
• توکسین بایندرها (جذب و خنثی مایکوتوکسین ها)
• آنتی اکسیدان‌ها
• ویتامین ها
• مواد معدنی
• اسیدهای آمینه
• کوکسیدیواستاتها(جلوگیری از کوکسیدیوز)
• رنگدانه‌ها (کاروتنوئیدها)
• پلت چسبان‌ها( استحکام پلت)
• امولسی‌فایرها

۱-آنزیمها :

یکی از اصلی ترین افزودنی های خوراک دام و طیور آنزیمها هستند که ساختار پروتئینی دارند و نقش کاتالیزور را در بدن ایفا میکنند(واکنشهای متابولیک را تسهیل میکنند بدون اینکه خودشان دستخوش تغییر شوند). آنزیمها در تمام مسیرهای آنابولیک، کاتابولیک، هضم و متابولیسم بدن نقش دارند آنزیمها در دمای بالای ۸۵ درجه پس از مدت کوتاهی بی اثر میشوند. پسوند ase  برای نامگذاری آنزیمها بعد از نام ماده مورد اثر آنزیم استفاده میشود. بسیاری از آنزیمهای مورد استفاده در صنایع غذایی از میکروارگانیسم­ها مشتق شده­ اند. میکروارگانیسمهایی که در جهت تولید آنزیمها استفاده می­شوند شامل باکتریها(مانند:باسیلوس سوبتیلیس، باسیلوس لنتوس، باسیلوس آمیلولیکوئی، فاسیئنس و باسیلوس استیروترموفیلوس) قارچ ها(تریکودرمالونگی براچیاتوم، آسپرژیلوس اوربزا و آسپرژیلوس نیجر) و مخمرها( ساکارومایسس سرویسیه) میباشند. در خوراک دام و طیور برخی ترکیبات وجود دارند که بدن حیوان بدون کمک آنزیم های اگزوژنوس کاملا قادر به هضم آنها نمیباشد.

این ترکیبات شامل سلولز، پنتوزانها(آرابینوزایلانها و زایلانها)، بتاگلوکانها، موادپکتیکی، مانان ها، آرابینانها و گالاکتانها، زایلوگلوکانها میباشند.  مهمترین آنزیمهای مورد استفاده در خوراک دام و طیور در جدول زیر ذکر شده اند.

۲-پروبیوتیک ها:

ترکیبات میکروبی زنده ای هستند که مستقیما به جیره دام و طیور اضافه می شوند و اثر بسیار مطلوبی بر عملکرد و سلامت آنها دارند. پروبیوتیک ها برخلاف انتی بیوتیک ها به میکروارگانیسم های مفید آسیب نمیرسانند. معنی لغوی پروبیوتیک برای زندگی است بر خلاف آنتی بیوتیک که به معنی علیه زندگی میباشد. پروبیوتیکها  نه تنها ایجاد بیماری نمی کنند، بلکه از تکثیر و رشد باکتری های بیماری زا نیز در دستگاه گوارش حیوانات جلوگیری کرده و موجب افزایش میکروفلور مفید در سیستم گوارش طیور می شوند. باکتریهای لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس، لاکتوباسیلوس بایفیدوس، لاکتوباسیلوس بلغاریکوس، لاکتوباسیلوس کازئی، لاکتوباسیلوس فرمنتوم، لاکتوباسیلوس لاکتین، استرپتوکوکوس فاسیوم و ساکارومایسس سرویسیه خاصیت پروبیوتیکی دارند و به عنوان افزودنی های خوراک دام و طیور کاربرد دارند. قابل توجه است که این میکروارگانیسمها شرایط نگهداری خاص خود را دارند و برخی از آنها در دمای بالا پایدار نبوده و غیرفعال می شوند.

۳-پری­بیوتیک­ها:

ازجمله افزودنی های خوراک دام و طیور هستند که قابل هضم و جذب نیستند ولی تاثیرات مثبتی بر اکوسیستم دستگاه گوارش دارند و رشد و سلامتی حیوان را بهبود میدهند. پری­بیوتیکها سبب جذب بهتر عناصری مثل روی، آهن ، کلسیم و منیزیم میشوند. این ترکیبات در ناحیه سکوم یا کولون جمع شده و عنوان منبع غذایی برای باکتری های مفید عمل میکنند .پریبیوتیک ها، میکروارگانیسم نیستند بلکه نوعی منبع مواد مغذی برای باکتری های موجود می باشند و به کولونی های عادی روده حیوان امکان رشد و بازتولید طبیعی را می دهند. از جمله پروبیوتیکهای مهم در خوراک دام و طیور میتوان به اینولین، گالاکتوالیگوساکاریدها، فروکتوالیگوساکاریدها، ایزومالتوالیگوساکاریدها، لاکتولوز، سویاالیگوساکاریدها، زایلوالیگوساکاریدها و مانان الیگوساکاریدها اشاره کرد. هر کدام از این پریبیوتیک ها باعث افزایش جمعیت میکروارگانیسمهای خاصی میشوند.

۴-اسیدیفایرها(اسیدی کننده‌ها):

اسیدهایی هستند که به خوراک دام و طیور افزوده می‌شوند تا pH خوراک و دستگاه گوارش و  سیتوپلاسم میکروبی را کاهش دهند و مانع از رشد فلور میکروبی پاتوژن مثل اشرشیا کولی، سالمونلا، لاکتوباسیلوس، مونوسیتوژنها و کلستریدیوم پرفرنجنس در روده گردد. این ممانعت سبب کاهش رقابت فلور میکروبی برای کسب مواد مغذی از میزبان شده و سبب بهبود رشد و عملکرد دام می‌گردد این اسیدها بعنوان ضد‌کپک هم عمل می‌کنند و از افزودنی های خوراک دام و طیور به حساب می آیند. این ترکیبات ازنظر ساختار چند دسته هستند.

الف- اسیدهای مونوکربوکسیلیک ساده مثل اسید فرمیک، استیک، پروپیونیک و بوتیریک

ب- اسیدهای کربوکسیلیک با گروه هیدروکسیل مثل اسید لاکتیک مالیک، تارتاریک و اسید سیتریک

ج- اسیدهای کربوکسیلیک زنجیره کوتاه حاوی اتصال دوگانه همچون اسید بوتریک و اسید سورتیک

میزان مصرف اسیدیفایرها برای کنترل کپک ۰٫۵ کیلو در هر تن خوراک دام و طیور و ۲٫۵ تا ۳ کیلوگرم در هر تن خوراک دام برای کاهش pH وکنترل سالمونلا میباشد. در جدول زیر تاثیر چند نوع اسید بر عملکرد طیور ذکر شده است.